Dit artikel gaat over JAWS/Zoomtext/Fusion, NVDA, Supernova, VoiceOver en Verteller. Deze informatie kan wijzigen. Aarzal niet om contact op te nemen als hier iets staat dat niet (meer) klopt.
De meeste schermuitleesprogramma’s bevatten LibLouis. Dat is een open-source braillevertaler. Die bibliotheek verzamelt brailletabellen van over de hele wereld. Liblouis krijgt vier keer per jaar een update. De brailletabel ‘Achtpunts braillestandaard voor het Nederlandse taalgebied versie 2020’ is beschikbaar in LibLouis vanaf versie 3.14. Die is uitgebracht in juni 2020. Helaas is niet elk schermuitleesprogramma even snel om die updates te integreren.
Jaws/Zoomtext Fusion
Dit schermuitleesprogramma bevat Liblouis, en daarnaast eigen brailletabellen. Vanaf Jaws/Zoomtext Fusion versie 2021 is de Nederlandse achtpunts brailletabel toegevoegd. Hiervoor werd een bestaande brailletabel, nl. Nederlands Unicode, omgevormd. Deze brailletabel is standaard ingesteld bij een Nederlandse of Belgische versie van Jaws/Zoomtext Fusion als je achtpuntsbraille instelt. Vanaf versie 2022 is de procedure gewijzigd. We geven achtereenvolgens details voor versie 2021 en daarna voor 2022 en hoger.
Welke versie heb ik?
- JAWS-menu (Jaws-toets + j)
- Kies Info…
- Een dialoogvenster met versienummer wordt geopend.
Jaws/Zoomtext Fusion versie 2021
- Open het Instellingencentrum met Jawstoets + 6
- Druk ctrl+shift+d zodat je de instellingen aanpast voor alle toepassingen
- Druk tab en daal af in de boomstructuur tot Braille
- Open dit met pijl rechts
- Pijl omlaag naar Algemeen en open dit met pijl rechts
- Pijl omlaag naar Vertalingen en open dit met pijl rechts
- Taal: kies Nederlands-België of Nederlands-Nederland
- Kies bij Uitvoer: Computerbraille
- Kies bij Invoer: Computerbraille
Om te controleren of Nederlands Unicode als standaard is ingesteld, doe je het volgende:
- Klik op de knop Computerbrailletabellen
- Nederlands Unicode moet geselecteerd zijn en erachter moet (Standaard) staan. Als dit niet het geval is: selecteer Nederlands Unicode en klik op de knop Zet primaire. Vervolgens op Ok. Dan opnieuw Toepassen en OK.
Jaws/Zoomtext Fusion 2022
de methode om brailletabellen te kiezen, is gewijzigd vanwege de introductie van brailleprofielen. Dit doe je nu als volgt:
- Open het Instellingencentrum met Jawstoets + 6
- Druk ctrl+shift+d zodat je de instellingen aanpast voor alle toepassingen
- Druk tab en daal af in de boomstructuur tot Braille
- Open dit met pijl rechts
- Pijl omlaag naar Algemeen en open dit met pijl rechts
- Pijl omlaag naar Vertalingen en open dit met pijl rechts
- Pijl omlaag naar Taalprofielen… en druk op de Spatiebalk.
- Je staat nu in de lijst: Selecteer voorkeursbrailleprofielen. In deze lijst is voor de Nederlandse versie van JAWS Nederlands – Nederland als standaard ingesteld. Voor de Belgische versie van JAWS is dit Nederlands – België. Klopt de standaardversie niet, of wil je een andere selecteren, navigeer dan naar de juiste in de lijst en tab naar: Zet primair, en druk op de Spatiebalk.
- Tab vervolgens naar: Details…, en druk op de Spatiebalk.
- Bij, Gebruik voor braillekortschrift is slechts één optie aanwezig, dus deze kun je niet wijzigen.
- Tab naar het aankruisvakje “gebruik Liblouis voor computerbraille” of ga er direct heen met de sneltoets alt+l.
- Als je Liblouis tabellen wilt gebruiken, vink je dit aan met de spatiebalk.
- Als je de screenreader eigen tabel wil gebruiken, zorg je dat het is uitgevinkt.
- Nu kan je shift+tabben Om de uitvoer- en invoertabellen te kiezen:
- Als je Liblouis hebt aangevinkt, kies je voor Belgisch 8-punts of Nederlands 8-punts.
- Als je Liblouis hebt uitgevinkt, kies je voor Nederlands Unicode.
- Tab naar Gebruik standaard, en kies: Computerbraille.
- Tab naar Ok, en druk op de Spatiebalk.
- Tab nogmaals naar Ok, en druk op de Spatiebalk.
- Om alle wijzigingen op te slaan en het Instellingencentrum af te sluiten gaat u met tab naar Ok, en drukt u op de Spatiebalk.
SuperNova
Dit schermuitleesprogramma gebruikt geen Liblouis. Het was dus wachten tot Dolphin de nieuwe Nederlandse brailletabel toevoegde. De Nederlandse brailletabel is beschikbaar in SuperNova vanaf versie 20.2
Hoe controleer je de versie in SuperNova?
- Regelpaneel Supernova
- Menu: Help
- Info…
Updaten binnen versie 20 is gratis en eenvoudig uit te voeren:
- Regelpaneel Supernova
- Menu: Help
- Controleer updates…
Om de juiste tabel in te stellen, doe je het volgende:
- Regelpaneel Supernova (via Alt+tab)
- Menu: Braille
- Algemene voorkeuren…
- Tabblad: Vertaaltabellen
- Bij Unicode naar Braille Conversie: kies Nederlands 2020 Computercode.
- Zorg dat Literatuurbraille uitgevinkt is:
- Regelpaneel Supernova (via Alt+tab)
- Menu: Braille
- Tekens
- Literatuur uitvinken
- Zorg nu dat je kunt ‘invoeren’ in 8puntbraille:
- Regelpaneel Supernova
- Menu: Braille
- Invoer submenu.
- Zorg dat brailletoetsen aangevinkt is (anders werken je braille-invoertoetsen niet.
- Zorg dat Literatuur Invoer is uitgevinkt.
NVDA
Dit schermuitleesprogramma bevat Liblouis.
Om de juiste tabel in te stellen, doe je het volgende:
- NVDA menu (NVDA-toets (insert of capslock) + n)
- Opties
- Instellingen
- Braille
- Uitvoertabel: kies Nederlands 8punt
- Invoertabel: kies Nederlands 8punt
Apple VoiceOver
VoiceOver van Apple bevat Liblouis, en sinds kort is de Nederlandse brailletabel voor achtpuntsbraille beschikbaar in MacOS Monterey en in Ipad- en iOS 15.5.
MacOS
Om de juiste tabel in te stellen, doe je het volgende:
- Systeemvoorkeuren
- Toegankelijkheid
- VoiceOver
- Knop Open VoiceOver-programma
- Categorie Braille
- Paneel: Vertaling
- Uitvoer: kies Achtpunts
- Invoer: kies Achtpunts
- Kies tabellen om aan de brailletabelrotor toe te voegen…: zorg dan Nederlands (Computerbraille) – Liblouis in de lijst staat. Staat deze er niet bij, druk op de plus en zoek in de lijst.
- De nieuwe brailletabel is nu toegevoegd maar moet nog geselecteerd worden via de rotor.
- Activeer de rotor (VO + cmd + shift + pijl rechts of links) tot ‘Brailletabel’. Kies Nederlands (Computerbraille) – Liblouis met pijl omhoog en omlaag.
Ipad- en iOS
- Instellingen
- Toegankelijkheid
- VoiceOver
- Braille
- Uitvoer: kies Achtpunts (onverkort achtpuntsbraille)
- Invoer: kies Achtpunts (onverkort achtpuntsbraille)
- Kies Brailletabellen
- Voeg brailletabel toe…
- Kies Nederlands
- Kies Nederlands (Computerbraille) – Liblouis. De nieuwe brailletabel is nu toegevoegd maar moet nog geselecteerd worden.
- Bij Geselecteerde brailletabel: kies Nederlands (Computerbraille) – Liblouis
Windows Verteller
Dit schermuitleesprogramma bevat Liblouis, maar het is onduidelijk welke versie. Er is momenteel geen achtpuntsbraille te kiezen, maar Microsoft is bereid om dit in de nabije toekomst aan te passen.